کتاب خواندن و مطالعه، راهی بسیار ساده و عملی برای‌ ورود‌ به‌ جهان شگفت‌انگیز دانـش اسـت اما بنابر یک اصل کلی روانشناسی، آدمی به «آموختن» چندان تمایلی ندارد‌ به عبارت صحیح‌تر هنگامی‌که بـداند «باید» چیزی را بیاموزد و این آموختن به صورت «وظیفه» برای او نمایان شود، آنچنان برایش‌ دشوار و ناراحت‌کننده می‌شود‌ که‌ ناخودآگاه، از آن می‌گریزد و تـن به اینگونه«مطالعه» نمی‌دهد. شاید این موضوع را بارها و بارها در مورد خود و دیگران نیز دیده باشید.

از طرفی دیگر انسان بـه دو تظاهر روانی دیگر نیز پای‌بند است. یکی از آنها حس کنجکاوی است؛ یعنی همان چیزی را که در قالب مطالعه به صورت «وظیفه» از آن‌ فرار می کند، در لباس «کنجکاوی»، این سو و آنسو بدنبالش می‌دود و با حوصله‌ی فراوان پی‌گیری‌اش می‌کند و این بسیار عجیب است! دانشمندان آموزش و پرورش نـیز به این نکته توجه کرده اند و از راه تحریک حس کنجکاوی آنچه را‌ که‌ باید به کودکان بیاموزند، می‌آموزند.

اما تظاهر دیگر روانی آدمی چیست؟!

عادت؛ تظاهر روانی دیگر انسان است. شاید کتاب قدرت عادت** نوشته چارلز دهیگ را خوانده باشید. در این کتاب دهیگ در مورد چرایی کارهایی که در زندگی و کسب و کار انجام می دهیم بحث می کند. یک بخش کتاب بر روی این موضوع تمرکز می کند که عاد تها چگونه در زندگی افراد ظاهر می شوند. در آنجا بحث می شود که هر فعلی به صورت عادت دربیاید انرژی بسیار کمتری برای انجام آن صرف می شود و به صورت خودکار راحت تر انجام می شود. شاید یادتان باشد اولین باری که پشت فرمان ماشین نشستید بعد از نیم ساعت رانندگی انگار که حسابی شما را کتک زده باشند، خسته شدید!! اما الآن خیلی راحت اینکار را انجام می دهید چون تعویض دنده، نگاه به آینه ها، جای گاز و ترمز و … را خیلی ساده می دانید و این کار برای شما تبدیل به عادت شده است.

اما هرگاه بتوان «مطالعه» را به صورت «عادت» درآورد دیگر کتاب خواندن و دانش آموختن زحمت و مرارتی نخواهد داشت. اما از آغازِ عـلاقمند سـاختن کودک به مطالعه‌ تا‌ به صورت «عادت» درآوردن آن، راه درازی است که باید با حوصله طی شود.

چند توصیه برای علاقمند ساختن کودکان به مطالعه

۱. هر مطالعه‌ای همراه با زور و اکراه و هر مطالعه‌ای که رنگ‌ «وظیفه»به خود‌ بگیرد، بی‌اثر و روان‌فرساست و بـاتوجه بـه این اصل نباید به هیچ وجه با زور و خشونت، کودکان را وادار به مطالعه کرد.

۲. برای استفاده از حس تقلید که در کودکان بسیار نیرومند است باید‌ در‌ برابر‌ آنان کتاب خواند و مطالعه‌ کرد. باید«کتاب»‌ عضوی‌ از خانواده بشود. این رمز موفقیت در روی‌آور سـاختن کـودکان به«مطالعه»است.

۳. خودتان می‌توانید بهترین سرمشق کودک در خواندن و مطالعه کردن باشید‌. اگر‌ شما‌ پدر و مادر گرامی، خودتان کتابخوان نباشید، مشکل است‌ بتوانید‌ فرزند خود را کتابخوان بارآورید.

۴. معمولاً دادگاه ذهنی کودک به کتاب خواندن رأی نـمی‌دهد. اگـر بـبیند پدر و مادر یا‌ برادر‌ و خواهرش دست بـه کـتاب نـمی‌زنند و اگر بیش از حد‌ متعارف او را به کتاب خواندن ترغیب کنند، مسئله «اجبار» و وظیفه خودنمایی می کند و کار بدتر می شود به گونه‌ای‌ که‌ کودک‌ از مـطالعه و خـواندن، گریزان می شود.

۵. کـتاب دروازه‌ی شهر دانش است و این‌ دروازه را با دستهای ظـریف کـودک و با ملایمت بگشائید، نه اینکه آنرا با خشونت باز کنید‌ و کودک‌ را به اصطلاح به داخل آن «هل» دهید. در این صورت کودک زودتر از آنچه کـه تـصور‌ مـی‌کنید‌ بازمی گردد‌ و دروازه را می‌بندد و دیگر هرگز نمی‌گشاید.

۶. وقتی کودک رفته‌رفته به خواندن کـتاب «عادت» کرد، آنگاه‌ دیگر‌ کار‌ پدران و مادران، آسان می شود و او خود با علاقه‌ای که به کتاب پیدا کرده، از‌ خواندن‌ و مطالعه کردن لذت می‌برد.

۷. در آغاز از خریدن کـتابهای مـشکل و پیـچیده‌ برای‌ کودکان‌ خودداری کنید، زیرا اگر کودک از خواندن کتاب مشکل خسته شـود، بـطور کلی از مطالعه‌ روی‌گردان‌ می شود.

۸. حتماً و حتماً به همراه کودکتان به کتاب فروشی ها بروید و اجازه دهید کودک زمانی را در آنجا سپری کند. حتی اگر مقدور است کتابهایی را بردارد و ببینید و بعد سر جایش بگذارد. اگر کتابی را نیز انتخاب کرد و تشخیص دادید کتاب مضر نیست برایش خریداری کنید. حتماً نباید کتاب مفیدی باشد تا بخرید!! یادتان باشد هدف اولیه کتابخوان شدن است، بعد کتاب خوب خواندن.

۹. از کودکتان بخواهید در مورد کتابی که برایش خردیده اید یا کتابی که خوانده برای شما توضیح دهد و با این کار ترغیبش کند تا دانسته ها و یافته های جدیدش را با شما بازگو کند. بعد از این کار می توانید از او بپرسید فکر می کند برای اینکه بیشتر بداند باید چه کتاب ها یا مجلاتی را بخواند؟!

۱۰. سعی کنید استفاده از تلویزیون و فضای مجازی را محدود کنید. این دو وقت دزدترین وسایل امروزند که به تدریج سبک زندگی را تغییر می دهند و در صورت استفاده غیرقابل کنترل، طبع انسان سازگاری با مطالعه عمیق و طولانی مدت را از دست می دهد.

** این کتاب با عنوان انگلیسی The Power of Habit نوشته چارلز دهیگ می باشد که توسط آقای مصطفی طرسکی ترجمه و توسط نشر نوین چاپ شده است. البته نسخه رایگان pdf این کتاب در سایت نشر نوین قابل دریافت است.

بخش هایی از این متن، برداشتی آزاد از مقاله “بچه ها را به مطالعه عادت دهید” می باشد که در شماره ۱۱۳ نشریه مام، سال ۱۳۵۸ به چاپ رسیده است.